Секоја награда е значајна за еден автор, зашто на некој начин е вреднување на делото. Но, наградата за најдобар необјавен роман „Пегаз“ за авторката Соња Манџук е особено посебна и значајна. Првата победничка на „Пегаз“, која го доби ова книжевно признание во 2019 година за ракописот „Насон прочитана книга“, вели дека оваа награда и денес, пет години по доделувањето, за неа има голема важност од повеќе причини.
– Значајна ми е затоа што е избрана за најдобра во конкуренција од 77 ракописи. Значајна ми е затоа што овозможи објавување на романот, кој две години беше одбиван од Министерството за култура. И затоа што информацијата за конкурсот дојде во моментот кога веќе се откажав од тоа да аплицирам со ракописот преку издавачка куќа и размислував за самоиздавање на романот. Сепак, она што ја прави особено посебна и значајна за мене е токму називот „Пегаз“. Тој симбол, тоа митолошко суштество е дел од романот, некои ликови, со своето сновидно/астрално тело, летаат на неговите крилја. А, со оглед на тоа што во ова дело се обидував да го следам холистичкиот принцип на сеопфатност и целовитост, наградата „Пегаз“ ја доживувам како заокружување, надополнување, како вклопување во романот. И, токму затоа, иако наградата не влијаеше врз моето книжевно творештво, а ниту ме поттикна да создадам ново дело, таа за мене има исклучително и особено големо значење – вели Манџук, во разговорот што го реализиравме деновиве, по повод распишување на шестиот конкурс за наградата „Пегаз“, што го организира издавачката куќа „Арс Ламина“, во соработка со Фондацијата за унапредување и промоција на културните вредности „Славко Јаневски“.
Напишан во манирот на постмодернистичките книжевни практики, „Насон прочитана книга“ претставува онирична авантура чиешто поаѓалиште е една библиотека, како онаа добропознатата на Борхес, инаку во неговиот „поимник“ дефинирана како вселена. Структурно, романот е конципиран како книга во книга. Нараторот, инаку љубопитен за тајната на сонот како феномен, сонува дека се наоѓа во некоја библиотека и дека посегнува по книга со наслов „Деца на Луната“, од некој анонимен адепт од 19 век. Она што го насетуваме како смисла во приказната на анонимниот автор е дека човековиот дух има способности времето и просторот да ги збере во една точка, да прими информации од кои било време и простор, да доживее севременост, да искуси безвременост. Станува збор за комплексно книжевно дело, кое го носи читателот на незаборавно литературно патување.
Читање со предзнаења или со „Гугл“
– Широк е дијапазонот на реакции и коментари од читателите, како: „Едвај го прочитав, но го прочитав и тогаш сфатив дека треба да го прочитам повторно“ или „Го читав, се враќав на прочитаното, го прочитав, сепак, но не разбрав ништо“. Овие реакции ме потсетија на промоцијата, кога почитуваниот писател Димитар Башевски, при осврт кон романот, меѓу другото, рече: „За да се прочита овој роман потребни се одредени предзнаења“, поради што, една драга пријателка, додека ѝ ја потпишував книгата, шегувајќи се, направи добра досетка: „Ќе ја прочитам книгата, па макар и со помош на ’Гугл‘“. Сè уште се смеам на таа своевидна анегдота како на многу добар виц.
Не се сомневам дека сум имала и не толку упорни читатели, кои се откажале од романот уште по неколку страници. Добив коментари како: „Одличен ти е романот, вистинско ремек-дело“. И, коментарот на колега од помладата генерација и несомнен талент, Димитар Арнаудов: „По третпат ја читам книгата. Ме инспирира за пишување. Романот е брилијантен. Уште почетокот го навестува тоа. Со една реченица: компресирана нелинеарна нарација. Мислам дека треба да биде подобро препознаен од македонската книжевна критика и повеќе вреднуван“, раскажува Манџук.
Приказната на Соња Манџук поврзана со ракописот „Насон прочитана книга“ траела десетина години наназад, а со „Пегаз“ конечно излегува од печат. На прашањето дали се навраќа на делото, 15 години по неговото создавање и пет години по објавувањето, таа вели:
– Немам навика да ги препрочитувам своите објавени дела, освен непосредно по објавувањето и тоа со некој трепетлива љубопитност колку ракописот се разликува како веќе вкоричена книга. А, приказната „Насон прочитана книга“ ја доживувам токму како завршена и одамна прочитана приказна. Концептот на романот е своевиден времеплов, а јас, како авторка пред објавувањето на романот и сега, сум, едноставно, сега и овде, во (оваа) сегашност. Следствено на тоа, не се ни осмелувам да помислам дека нешто би требало да променам или да додадам, ниту да одземам – вели таа.
И по добивањето на наградата, Сања ги следи објавите под едицијата „Пегаз“.
– По игра на случајот, имав можност да го прочитам ракописот „Страшни приказни“ на Сузана Камберова (објавен и промовиран за време на Саемот на книгата 2024), додека сè уште не беше испратен на конкурсот и се воодушевив од неговата структура, од раскошниот јазичен израз и маестралното водење на наративот. Во тој контекст, би рекла навистина „страшна“ приказна. Искрено се израдував што ќе биде објавен таков квалитетен роман – вели Манџук.
Концепт, дисциплина и креативно „заигрување“
На сите што планираат да конкурираат за наградата „Пегаз“ им препорачува да не размислуваат многу, да го испратат својот ракопис, затоа што и да не ја добијат првата награда, ако делото е оценето високо од жирито, ќе имаат можност да го објават своето дело. Каков што е случајот со „Страшни приказни“ на Сузана Камберова.
– На сите што планираат да се пријават би им порачала дека постои рецепт за пишување победнички роман или добро уметничко дело. Сите досегашни добитници на наградата не верувам дека го пишувале ракописот по некој рецепт. Можеби има правила како да се напише роман. Важно е да се има сеопфатен концепт и на некој начин би бил сценарио, бидејќи на тој начин половина од романот е напишан. Во тој концепт треба да ги имате сите важни параметри како мислите да ја водите приказната. Треба да се следи т.н. иманентна логика на своето дело. Можете да имате одлична приказна, но романот да се „опира“ како да се развива таа приказна, што можеби звучи налудничаво. Ова можеби ја потврдува мислата дека некогаш делото се пишува само од себе, а писателот е само оној што го држи пенкалото в рака. Во тој случај, иако го имате концептот, сепак да бидете малку флексибилни, да отстапите од некои замисли… На тој начин, всушност, пишувам и јас. Не сум од оние писатели кои постојано го негуваат занаетот и пишуваат секој ден по нешто, па дури и кога немаат што да напишат. Повеќе сум од оние автори кои навлегуваат во приказната како во рудник и не излегуваат додека не ја напишат. Кога пишувам си давам краен рок од два-три месеци најмногу. Пред да почнам, правам концепт и план што сè треба да има романот. Пишувањето бара самоизолација, голема дисциплина… Знае да биде макотрпна работа, да пишувам некогаш и по 20 часа и да престанам кога ќе бидам преизморена. Но, колку и да е исцрпувачка и тешка работа, си има убавини… Креативниот процес за мене е многу забавен… Одамна не сум се „заиграла“ така, а имам нов концепт и нова замисла… Можеби, наскоро – вели таа.
Соња Манџук (родена во 1966 година во Скопје) дебитираше со поетската книга „Воопшто без“, во издание на КММ, во 1989 година. Во 1991 година ја објави збирката поезија на српско-хрватски јазик „Земјовање“, како награда на југословенскиот фестивал „Млади Мај“, Заечар. Следува новелата „Деан Кингер: сместен во смешна куќа“, кој е прогласен за најдобра новела на анонимен конкурс, распишан од издавачката куќа „Феникс“ во 1993 година, а објавен во „Македонска книга“ следната година. Добитничка е на првата награда за расказот „Затвори го добро фрижидерот“, на конкурсот на „Студентски збор“, во 1992 година. Во 2013 година ја објави збирката раскази „Стилски вежби“ (Издавачки центар „ТРИ“), која влезе во најтесен избор за наградата „Стале Попов“ за најдобро прозно дело. Манџук е колумнист во интернет-порталот „Слободен свет“.
Шестиот конкурс за книжевната награда за најдобар необјавен роман на годината – „Пегаз“ ќе биде отворен до 1 јули 2024 година. Можат да конкурираат необјавени романи (ракописи), за возрасни или за деца, што ќе ги достават самите автори на електронската пошта pegaz@arslamina.com, како ворд или ПДФ-документ. Добитникот на наградата ќе биде објавен на 2 септември 2024 година. Наградата „Пегаз“ е откупна и се состои од паричен износ од 90.000 денари, статуетка и објавување на романот во посебна едиција.
Годинашното издание на наградата „Пегаз“ е поддржано од Министерството за култура во рамките на Годишниот конкурс за финансирање проекти од национален интерес во областа на културата.